Dẻo thơm xôi ngũ sắc Hà Giang

Xôi ngũ sắc hính thức bắt mắt, độ dẻo thơm khó lẫn với loại xôi khác.

Một món ăn đã làm nên bản sắc của đồng bào vùng cao, một món ăn mà chỉ nhắc đến tên thôi đã khiến người ta nhớ đến đại ngàn hùng vĩ…đó chính là đặc sản xôi ngũ sắc. Với hình thức bắt mắt, độ dẻo thơm khó lẫn xôi ngũ sắc đã trở thành một món ăn khó vắng mặt vào các dịp lễ hội, sinh hoạt cộng đồng tộc người thiểu số trong năm.

Mỗi màu xôi đều mang ý nghĩa riêng, đại diện cho ngũ hành: kim, mộc, thuỷ, hoả, thổ.

Hiện nay trên thị trường có bán nhiều loại xôi với nhiều màu khác nhau, nhưng xôi ngon và chuẩn phải nhắc đến món xôi của đồng bào thiểu số vùng cao. Xôi là đồ ăn được ưa chuộng tại miền cao bởi nó phù hợp với điều kiện và nét đặc trưng của tộc người thiểu số. Với môi trường làm việc xa nơi cư chú, người dân khó có thể quay về nhà dùng bữa, nên việc gói xôi đi ăn trưa là hợp lý nhất. Xôi có tính dẻo thơm, để lâu cũng không bị cứng, và xôi có thể ăn mà không cần đến những đồ ăn mặn như cơm gạo tẻ. Thêm một đặc tính nữa: xôi có tính chắc dạ, no lâu nên nguồn lương thực này sẽ đảm bảo cho sức khoẻ khi làm việc nương vất vả. Chính vậy, gạo nếp được trồng và sử dụng phổ biến trong đời sống hàng ngày của người miền cao. Qua bàn tay khéo léo của người dân, món xôi được chế biến thành nhiều màu, với hình thức bắt mắt tạo thành một nét văn hoá ẩm thực độc đáo khó lẫn.

Màu của xôi là do gạo được ngâm với lá và củ cây rừng.

Xôi ngũ sắc Hà Giang thường gồm các màu: trắng, đỏ , xanh, tím, vàng. Không phải ngẫu nhiên mà người Tày lại chế biến món xôi thành những màu như thế này. Mỗi màu xôi lại truyền tải một ý nghĩa nhất định. Màu xôi là đại diện cho ngũ hành: kim, mộc, thuỷ, hoả, thổ. Màu vàng tượng trưng cho hành trung tâm tức thổ, với ý tôn thờ đất đai, cầu mong thổ nhưỡng luôn phì nhiêu, thuận lợi. Màu xanh tượng trừng cho mộc, cầu mong cây cối luôn tốt tươi, thóc đầy nương, ngô đầy bồ. Màu trắng tượng trưng cho kim, màu tím tượng trưng cho thuỷ. Tất cả hợp thành món xôi không chỉ đẹp mắt mà rất hoà hợp với âm dương, ngũ hành. Sự hoài hoà của âm dương, ngũ hành sẽ làm nên sự tốt tươi của mối quan hệ : Thiên – Địa – Nhân.

Món xôi thơm dẻo được đồ bằng gạo nếp cái hoa vàng nổi tiếng.

Điểm đặc biệt của món xôi này là màu sắc độc đáo. Những hạt xôi thơm dẻo được đồ bằng gạo nếp cái hoa vàng nổi tiếng. Màu xôi đẹp tự nhiên và hấp dẫn, 5 màu chính của xôi là trắng, đỏ, xanh, tím, vàng. Trắng là màu nguyên của gạo, các màu còn lại được tạo nên bằng cách ngâm gạo với nước của các loại lá và củ cây rừng. Những loại lá và củ cây này đều dễ tìm trong rừng, hoặc trong vườn nhà. Mỗi vùng, mỗi dân tộc có một cách làm riêng. Như màu đỏ dùng quả gấc, lá cơm đỏ. Màu xanh dùng lá gừng, lá cơm xôi xanh, hoặc vỏ bưởi, vỏ măng đắng, lá cây ba soi, cây thành ngạnh khô, đốt lấy tro ngâm với nước có pha chút vôi. Màu vàng dùng củ nghệ già giã lấy nước. Màu tím dùng lá cơm đen, hoặc lá cây sau sau…

Sự khéo léo của đôi bàn tay của đồng bào nơi đây hợp thành món xôi không chỉ đẹp mắt mà rất hoà hợp với âm dương, ngũ hành.

Xôi ngũ sắc tượng trưng cho ngũ hành: Trắng là màu của kim, xanh là màu của mộc, đen là màu của thuỷ, đỏ là màu của hỏa, màu vàng là màu của thổ. Người ta quan niệm rằng sự tồn tại của 5 chất này làm nên sự tươi tốt của Thiên – Địa – Nhân.

Người xưa quan niệm ngày lễ, tết được ăn xôi năm màu sẽ mang lại nhiều điều may mắn, tốt lành.

Nguồn: Quỳnh Thơ