Am Chúa

Am Chúa

Khánh Hòa xưa vốn là đất Kauthara, nơi sinh sống của bộ tộc Cau - một trong hai thị tộc chính của vương quốc Chămpa.

Ngày đó, Nha Trang là Thánh đô của vương quốc Chămpa, với khu tháp thờ Bà mẹ xứ sở Ponagar (Tháp Bà) hay còn gọi là đền Thánh mẫu Thiên Y A Na.

Theo truyền thuyết, Thánh mẫu Thiên Y A Na giáng trần tại núi Đại An và hiển thánh ở Tháp Bà. Do đó, tại núi Đại An cũng có đền thờ Mẹ xứ sở với tên gọi mộc mạc: Am Chúa. Vì vậy, trong dân gian lưu truyền câu nói: "Am Chúa hiển nhân, Tháp Bà hiển thánh". 

Am Chúa nằm trên núi Đại An (còn gọi là núi Dưa), huyện Diên Khánh, cách Nha Trang khoảng 18km. Từ Nha Trang, đi theo đường quốc lộ 1A khoảng 10 km, đến thị trấn Diên Khánh thì rẽ vào một con đường nhỏ. Đi tiếp chừng bảy, tám km nữa, băng qua những làng quê thanh bình, những cánh đồng lúa xanh mướt, những hồ nước trong veo có hàng tre già soi bóng, chúng ta sẽ đến núi Đại An. Miếu thờ Bà mẹ xứ sở tọa lạc trên đỉnh, giữa khu rừng rậm rạp.

Khách có thể lên Am Chúa bằng hai cách. Hoặc đi xe theo con đường nhựa thoai thoải vòng theo chân núi để lên ngay khu vực miếu. Hoặc leo 100 bậc tam cấp. Cách thứ hai tuy vất vả hơn, nhưng bạn sẽ có được niềm tin là lòng thành của mình sẽ được Thiên Y Thánh mẫu chứng giám. Và quan trọng hơn, khi bước qua Đại An tam quan môn, bạn sẽ được một đôi rồng đá uy nghi, điêu khắc hết sức sống động, chào đón.

Cổng tam quan (mặt trước)

Cổng tam quan (mặt sau)

Cấu trúc ngôi miếu thờ Bà mẹ xứ sở giản dị nhưng trang trọng và uy nghi. Trên nóc bái đường và chính điện đều đắp nổi hình tứ linh "Long, Ly, Quy, Phụng". Giữa chính điện là khám thờ với tượng Thánh mẫu bằng đất nung, nét mặt nhân từ, thanh thoát. Trong bái đường còn đôi câu đối bằng chữ Hán ghi lại sự tích Bà Thiên Y A Na giáng trần.

Chuyện kể rằng, ngày xưa ở núi Đại An có hai vợ chồng già không có con, sống bằng nghề trồng dưa. Một hôm, có một cô bé không biết từ đâu hiện ra đùa nghịch trong rẫy dưa. Thấy cô bé ngoan ngoãn, xinh xắn, ông bà đưa về làm con nuôi. Thời gian dần trôi,  cô bé lớn lên thành một thiếu nữ xinh đẹp. Năm đó, bất ngờ  có trận lụt lớn, cả làng đều bị nước cuốn trôi. Riêng cô gái ẩn mình trong một cây trầm rồi trôi về phương Bắc, đến cửa sông Cái Nha Trang thì dừng lại. Người dân nơi ấy thấy cây gỗ đẹp và thơm muốn đem về nhà, nhưng bao nhiêu người xúm vào cũng khiêng không nổi. Rồi có một vị hoàng tử trẻ đẹp đi qua, thấy thế đưa tay nhấc thử, kỳ lạ thay, cây gỗ trở nên rất nhẹ nhàng. Hoàng tử liền đem cây gỗ về cung để ngày ngày chiêm ngưỡng. Những đêm trăng thanh vắng, có một cô gái đẹp từ khúc gỗ hiện ra. Hoàng tử bắt gặp bèn giữ nàng lại và xin vua cho cưới làm vợ. Sau đó họ sinh được hai con. Nhưng  rồi vì nhớ quê hương, nhớ cha mẹ nuôi, nàng bèn biến mình và hai con vào khúc gỗ trầm, trôi xuống biển, trở lại phương Nam. Khi về đến quê nhà thì cha mẹ nuôi đã qua đời. Nàng ở lại chăm sóc vườn dưa, dạy dân cách làm ruộng, trồng cây, chữa bệnh... Khi nàng mất, để ghi nhớ công ơn,  người dân đã lập miếu thờ.

Tại Am Chúa hiện vẫn còn giữ nhiều sắc phong của triều đình nhà Nguyễn, trong đó có sắc phong của vua Tự Đức cho phép thờ phụng Bà Thiên Y A Na là "Hồng Nhơn phổ tế linh cảm diệu thông, Mặc tướng trang huy thượng đẳng thần".

Am Chúa ngày lễ hội

Đứng trên sân ngôi miếu cổ, dưới bóng râm mát rượi của cây mã tiền cổ thụ quý hiếm 350 tuổi, bạn sẽ thấy rất thú vị khi phóng tầm mắt ngắm nhìn những cánh đồng lúa Đại An bát ngát trải dài và những xóm làng thanh bình ẩn hiện dưới lũy tre xanh.

Hàng năm, vào những ngày đầu tháng ba âm lịch, lễ hội Am Chúa  thu hút rất đông khách hành hương. Ngoài việc dâng lễ lên Thánh mẫu để cầu những điều may mắn và tốt lành, bạn còn được chiêm ngưỡng những nghi lễ cổ truyền như múa bóng, hát văn, tế lễ... mang đậm bản sắc văn hóa của xứ trầm hương.