Thành Cổ Quảng Ngãi

Thành cổ Quảng Ngãi kiến trúc theo kiểu Vô-băng (vauban) có bình đồ hình vuông, mỗi cạnh trên 500m, tổng diện tích trên 26 ha. Mặt tiền cổ thành quay về hướng bắc, nhìn ra kinh đô Huế.

Thành lấy sông Trà Khúc làm nhược thủy, lấy núi Thiên Ấn làm minh đường, hai bên hữu long, tả hổ là núi Ông (Quảng Phú) và núi Đá Đen (Phú Thọ), lấy ngọn núi Thiên Bút làm hậu chẩm. Thành nằm giữa một vùng thiên nhiên đẹp, tạo nên sự tổng hoà cảnh quan kiến trúc ngoạn mục.

Thành Quảng Ngãi có ba cửa đông, tây, bắc. Cửa thành xây hình vòm cuốn, có cửa sắt, bên trên có vọng lâu để quan sát và bảo vệ thành, có trang bị súng thần công. Bên ngoài bờ thành có hào sâu và rộng 5 trượng 1 thước (tức 20,5m), nối liền với sông Trà Khúc để lấy nước vào bảo vệ thành.

Trên mặt bằng tổng thể, nội thành Quảng Ngãi thời kỳ đầu nhà Nguyễn bố trí như sau: lấy trục lộ chạy từ cửa tây xuống cửa đông phân chia hai khu vực:

• Khu vực phía bắc có con đường ra phía bắc, có dinh Án sát, Bố chánh, Đốc học, Lãnh binh, Thái y viện (nhà thương), nhà ở của viên chức, trại lính, nhà lao.
• Khu vực phía nam có trại lính, hoàng cung (nơi vua nghỉ khi đi kinh lý và du ngoạn), trường đốc.

Sau khi thực dân Pháp xâm lược, sự bố trí trong thành có thay đổi ít nhiều: khu vực phía bắc bỏ dinh Bố chánh và trại lính, xây thêm dinh phó sứ, lục lộ và Bưu điện. Khu vực phía nam bỏ trường Đốc, thay bằng biệt thự và văn phòng của Công sứ.

Thành cổ Quảng Ngãi bây giờ chỉ còn lại dấu tích đoạn bờ thành phía đông và phía nam, kiến trúc cũ không còn. Tuy vậy nhờ dấu tích bờ thành, trục đường đông tây, ta vẫn dễ dàng nhận biết mặt bằng tổng thể của thành cổ Quảng Ngãi.

Ngày nay, Khu dịch vụ trải nghiệm văn hóa Thành Cổ Quảng Ngãi được thành lập ngay tại vị trí từng tọa lạc Cẩm Thành. Việc xây dựng một trung tâm văn hóa lấy tên “Thành Cổ Quảng Ngãi” thể hiện mong muốn lưu giữ ý niệm về một công trình rực rỡ từng tọa lạc trên mảnh đất này. Thành Cổ Quảng Ngãi bao gồm:

• Không gian khai quật tàu đắm Bình Châu 700 năm tuổi, cổ nhất Việt Nam;
• “Con đường gốm sứ trên biển” – bộ sưu tập duy nhất đầy đủ hiện vật từ 9 con tàu đắm cổ trên vùng biển Việt Nam (TK XIII – TK XVIII);
• Bộ sưu tập gốm cổ Chu Đậu lớn nhất Việt Nam;
• Khu Nhà Rường Cổ Việt – tập hợp kiến trúc 300 năm tuổi được sưu tầm nguyên vẹn;
• Trung tâm hỗ trợ du khách và quảng bá thông tin Công viên địa chất Lý Sơn – Sa Huỳnh.

Tại đây còn thường xuyên tổ chức các sự kiện giao lưu; trải nghiệm văn hóa, trưng bày chuyên đề, tham quan và giáo dục nhằm bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa đặc sắc của Quảng Ngãi và Việt Nam.