Phố Mã Mây

Hàng Mây là đất của Giáp Hương Tượng thuộc phường Hà Khẩu cũ, tức là phần đất giáp Hàng Buồm; đình Hương Tượng ở số 64 phố Mã Mây thờ Nguyễn Trung Ngạn, còn có tên là Tử ý đại  vương. Gọi là Hàng Mây vì ở gần bến sông, nơi thuyền bè đậu  chở  từ miền ngược về các thứ lâm sản: song mây tre nứa bán cho Hàng  Mây và Hàng Mã; gỗ đem lên Bè Thượng; vỏ gió củ nâu đưa lên phố Thanh Hà.

Hàng Mã giáp với Hàng Bạc là đất thôn cũ Dũng Thọ, dân trong phố có nghề làm đồ Mã dùng cho các đám tang và cúng mã, cúng cầu mát, cùng với nghề làm vàng gộp dùng trong ngày giỗ ngày Tết và các đám cúng ( khác với Hàng Mã gần Hàng Đồng là nơi làm đồ mã nhỏ và hoa giấy bày bàn thờ, Hàng Gai bán đồ chơi bằng giấy Tết Trung thu).

Thời thuộc Pháp, hai phố Hàng Mây - Hàng Mã nơi trên được gọi chung là Rue Des Pavillons Noirs (phố quân Cờ Đen). Có tên đó là vì năm 1882, ở Mã Mây những tháng tiếp theo quận Cầu Giấy, quân Pháp bị bao vây ở Đồn Thuỷ và trong Thành thì quân Cờ Đen hoành hành ở khắp các phố Hà Nội, một đơn vị của chúng đến đóng ở phố Mã Mây. Tuy nhiên người Việt Nam vẫn cứ tên cũ mà gọi  hai phố này là phố Mã Mây

Giai đoạn đầu sau khi chiếm Hà Nội (thập niên cuối thế kỷ 19) người Pháp đã có ý định mở mang khu vực này thành nơi kinh doanh của chúng. Chính quyền Pháp đặt nhiều công sở trong khu vực bến sông : Sở Thuế quan ở bờ sông ngoài  cửa Ô Quan Chưởng (sau nhà đó dùng làm trường học Trường Ke); Sở Xen đầm ở Hàng Bè (số 55); Toà án ở Hàng Tre.

Tại phố Mã Mây có nhiều di tích của sự mở mang đó: là nhà ngục(một dãy nhiều gian từ số 19 đến số 33 thuê của tư nhân; nhà chủ ngục người Pháp ở bên kia đường nhà số (20 -21), trụ sở Hội Tam Điểm Bắc Kỳ (nhà số 37, sau dùng làm trường học trường Hàng Mã). Bọn con buôn Pháp cũng có đôi ba cửa hàng ở Mã Mây.Người Pháp có ý định mở mang khu vực này vì tiện có bến sông, lại gần phố người Tàu có nhiều cửa hiệu lớn.

Thời kỳ đầu thế kỷ 20, những thập niên trước và sau chiến tranh thế giới 1914 - 1918, quang cảnh phố Mã Mây vần giữ các hình ảnh một phố cổ của Hà Nội.Đoạn phố Hàng Mây có những cửa hàng nhỏ bán thứ đồ gia dụng bằng song mây tre như quang thừng; họ bán những sợi mây sợi song làm nguyên liệu.

Sau 1920 có một số ít nhà làm đồ hàng như ghế mây bàn mây, ghế xích đu theo kiểu đặt hàng của khách nước ngoài, thợ là người làng Sơn Đồng học lại được nghề làm ghế mây theo kiểu hàng Nhật có bày bán ở Bảo tàng khu Maurice Long khu Đấu Xảo.

Trong số gần 1.000 ngôi nhà cổ ở Hà Nội, thì tại Mã Mây chiếm khoảng 1/10. Đi trên con phố này, có cảm giác như thời gian đang ngừng lại với những mái ngói, khung cửa rêu phong.

Hiện nay, phố Mã Mây là phố có nhiều ngôi nhà cổ nhất tại Hà Nội. Trải qua bao thăng trầm, đến nay Mã Mây vẫn giữ những nét đặc trưng buôn bán nhỏ và công chức của người Hà Nội xưa. Những ngôi nhà hai tầng với kiến trúc Pháp hoặc nhà gỗ kiểu Hoa.

Ngôi nhà số 87 là một ví dụ, được xây dựng vào thế kỷ XIX, nhiều gia đình thương nhân đã sống ở đây, từ năm 1954 đến 1999, đã có 5 gia đình sinh sống, họ làm nghề bán hương liệu thực phẩm, thợ máy, công chức nhà nước, thầy dạy võ...

Đến năm 1999, ngôi nhà này đã được trùng tu và trở thành điểm văn hóa du lịch nổi tiếng. Khách du lịch đi qua phố, đều bất giác dừng chân lại, ngẩn ngơ nhìn rồi nhẹ nhàng bước vào trong. Ở đó, là một không gian rất đặc trưng của người Việt, với ngôi nhà 3 gian, với khoảng giếng trời trong veo hay chùm bồ kết treo lủng lẳng trên bếp.

Cùng với việc giới thiệu kiến trúc, không gian, nếp sinh hoạt của người Hà Nội, tại đây còn trưng bày các sản phẩm thủ công truyền thống của phố nghề như tranh thêu, tranh Đông Hồ, gốm Bát Tràng...

Chính không gian này, khi bước chân vào đây, dù là người Việt hay du khách nước ngoài đều thấy thời gian như ngưng đọng lại....