Phố Hàng Buồm

Phố Hàng Buồm nằm trên dãy phố ngang cắt trục đường phố thương mại - xương sống của khu phố cổ. Phố dài khoảng 300m, nằm theo hướng Đông - Tây. Đầu phía Đông của phố nối vào phố Mã Mây tại ngã tư với phố Đào Duy Từ, đầu phía Tây là ngã tư với ba phố: Hàng Đường, Hàng Ngang và Lãn Ông. Cắt ngang phố là phố Hàng Giày và phố Tạ Hiện.

Phố xưa thuộc phường Hà Khẩu (còn gọi là Giang Khẩu), tổng Hữu Túc, huyện Thọ Xương, nơi cửa sông Tô Lịch đổ vào sông Hồng. Phường Hà Khẩu khởi thủy là thôn xã Việt Nam, cư dân ở đây sống sát bờ sông Nhị và sông Tô Lịch nên làm nhiều nghề liên quan đến sông nước. Người Hàng Buồm mua nhiều nguyên liệu cói của thuyền buôn Sơn Nam Hạ, họ có nghề làm và bán các hàng cói đan như bị, giỏ, chiếu, buồm, mành… Vì thế mà phố mới có tên là phố Hàng Buồm.

Khi người Pháp đặt chân lên Bắc Kỳ (1872), chúng đổi tên thành phố Rue des Voiles. Lúc này phố Hàng Buồm đã tập trung rất đông các nhà Hoa Kiều hoạt động buôn bán trong Hội quán Quảng Đông. Thời kỳ này nhiều lái buôn người Hoa đã bất chấp luật pháp của triều đình, lén lút giao thương với các lái buôn Pháp và dần trở thành nội gián, tiếp tay cho quân xâm lược. Vì thế mà những năm biến động (1873, 1882), Hà Nội trải qua bao phen binh đao khói lửa, thành trì hai lần bị hạ. Các phố của người Việt ít nhiều đều bị đốt phá, cướp bóc, riêng phố người Hoa Kiều ở Hàng Ngang, Hàng Buồm thì vẫn đông vui tấp nập, kẻ buôn người bán, vì được người Pháp bảo hộ. Thời kỳ này, các thương nhân Hoa kiều lợi dụng tình hình chính trị, xã hội làm giàu nhanh chóng, tập trung ngày càng đông ở phố Hàng Buồm, biến Hàng Buồm thành một “phố khách”.

Trong những ngày đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp, Hàng Buồm nằm ở trung tâm Liên khu I, do Ủy ban kháng chiến liên khu cho phép các cửa buôn bán của Hoa Kiều được tự do mở cửa nên phố là nơi duy nhất của Hà Nội lúc đó có những hoạt động dịch vụ không khác gì thời bình. Một trong hai trạm quân y của Liên khu I cũng được đặt ở đây, tại số nhà 26 hiện nay.

Trải qua bao thăng trầm của thời gian, bao biến cố của lịch sử nhưng phố Hàng Buồm vẫn giữ được nhiều nét kiến trúc cổ nhất, dù đã có một vài ngôi nhà được xây cất lại, hay sửa sang lại mặt tiền khang trang hơn. Hiện nay phố vẫn còn lưu giữ nhiều di tích tôn giáo cũng như di tích cách mạng. Đầu tiên phải kể đến đền Bạch Mã nổi tiếng nằm ở số nhà 76, đã được xếp hạng là di tích lịch sử của Thủ đô. Tương truyền đền có từ thế kỷ IX. Đền thờ Thần Long Đỗ thần quân Quảng lợi Bạch Mã Đại Vương, là trấn Phương Đông của kinh thành Thăng Long xưa. Đền Bạch Mã là công trình kiến trúc khá lớn, quy hoạch theo chiều sâu, bắt đầu từ phố Hàng Buồm đến phố Ngõ Gạch, xây dựng theo hướng Đông Nam, sát hè phố Hàng Buồm. Mặt bằng tổng thể có các công trình trên trục chính gồm: Nghi môn, phương đình, tiền tế, trung tế và hậu cung. Ở bên cạnh đền Bạch Mã có chợ mà người dân quen gọi là chợ Bạch Mã. Vào đời nhà Lê, đây là nơi buôn bán sầm uất và được xem như một trong tám cảnh tiêu biểu cho kinh thành Thăng Long. Chợ này cùng với chợ Cầu Đông trên phố Hàng Đường được dồn về lập chợ Đồng Xuân từ thời Pháp thuộc năm 1889. Kiến trúc tiêu biểu nhất còn lại của văn hoá Trung Hoa ở phố cổ Hàng Buồm này là ngôi nhà số 22, vốn là Hội quán của người Hoa xưa, nay là Trường Mẫu giáo Tuổi thơ của quận Hoàn Kiếm. Mặt tiền với lớp mái ngói tráng men “thanh lưu ly” rất đặc trưng và những “con giống” là những tượng gốm các nhân vật trong các tích truyện Trung Hoa hay các vật linh với những nét đặc trưng của một Hội quán của người Hoa như thường gặp ở Hội An (tỉnh Quảng Nam) hay Chợ Lớn (Thành phố Hồ Chí Minh).