Chùa Ngọc Hồ

Theo Thăng Long cổ tích khảo, chùa được xây dựng vào thời vua Lý Nhân Tông (khoảng năm 1127 – 1128); đến thời nhà Lê có một bà vợ nhà buôn người Hoa đã bỏ tiền ra xây dựng lại to đẹp hơn, do đó mới có tên là chùa Bà Ngô. Tên Ngọc Hồ thì dựa theo phép phong thủy người ta cho rằng thế đất của chùa trông giống như một cái hồ rượu.

Chùa về sau được sửa chữa và làm mới qua nhiều năm: 1863, 1864, 1865, 1934...

Tam quan gồm gác chuông 2 tầng, 8 mái với 8 góc đao cong. Một quả chuông đồng đúc năm Canh Dần Thành Thái thứ 2 (1887) được treo ở giữa tam quan có dòng chữ "Ngọc Hồ tự chung".

Phật điện gồm tiền đường và hậu cung làm theo kiểu chữ đinh. Hiên trong tiền đường dạng vòm cuốn mở rộng bằng một vì vỏ cua, là một kiểu kiến trúc ít có ở miền Bắc mà chỉ thấy ở Hội An, Huế với 2 đầu làm theo kiểu nhà kèn. Hậu cung 4 gian có nhiều cửa võng.

Đặc biệt, trước hai bên cổng chính của chùa là một câu đối chữ Nôm, điều rất hiếm gặp tại các chùa ở Hà Nội.

Nhà Tổ, ngoài 2 ban thờ các sư tổ Bồ Đề Đạt ma, các sư tổ của chùa đã viên tịch, còn có bàn thờ đức Văn Xương.

Điện Mẫu thờ các Mẫu, Ngọc Hoàng và vua Lê Thánh Tông ngồi trên ngai rồng. Hai bên thờ Đức Thánh Trần Hưng Đạo cùng hai gia tướng Yết Kiêu và Dã Tượng.

Tượng trong chùa hiện có 35 pho được sắp xếp dọc Phật điện. Ngoài những pho như Tam thế, A-di-đà tam tôn, Quan Âm thiên thủ thiên nhãn, Ngọc hoàng Thượng đế, Nam Tào, Bắc Đẩu, còn có 10 vị Diêm Vương và tượng Bà Ngô trang phục gần như tượng Mẫu. Tượng Tổ mang nhiều nét chân dung của sư nữ...

Sự tích:

Chùa Ngọc Hồ còn gắn với truyền thuyết lãng mạn từ thế kỷ XV về lầu Vọng Tiên (tức đền Vọng Tiên ở phố Hàng Bông bây giờ). Giai thoại văn học kể rằng có lần vua Lê Thánh Tông tới thăm chùa, thấy trên gác chuông có một người đẹp ngâm 2 câu thơ:
Ở đây mến cảnh mến thầy
Tuy vui đạo Phật chưa khuây lòng người.

Cũng có thuyết nói rằng bài thơ ấy như sau:
Bà Ngô phong cảnh xinh thay
Đố ai cắt mối sầu này cho xong
Bao giờ về tới ngự cung
Thì ta sẽ trải tấm lòng cho hay.

Vua bèn gặp hỏi chuyện và muốn cùng nàng xướng họa. Nàng nhường vua làm trước, lấy đề bằng 2 câu thơ nàng vừa ngâm. Vua làm một bài thơ Đường luật trong đó có 2 câu:
Chày kình một khắc tan niềm tục
Hồn bướm năm canh lẩn sự đời.

Nàng xin phép sửa lại là:
Gió xuân đưa kệ tan niềm tục
Hồn bướm mơ tiên lẩn sự đời.

Vua rất phục, mời lên kiệu về cung, nhưng đến cửa Đại Hưng thì nàng biến mất. Vua cho là tiên giáng trần, dựng lầu Vọng Tiên ở đó để tưởng nhớ.

Một đêm nhà vua làm mơ thấy Tiên hiện tới tự tình và nói ở nơi kinh thành lâu nay thường xảy ra tai dịch là bởi có con Thạch tinh ở dưới cái ao ngay trước quán, đã hóa ra một con gà bay đi tác quái khắp Kinh thành, phải kịp trừ ngay mới khỏi sinh tra hậu họa lớn. Khi tỉnh dậy, nhà vua cho đào ngay ở giữa ao trước quán sâu tới 3 thước, đất đỏ như máu, thấy một một hòn đá, bèn đập vỡ tan, vứt ra ngoài sông rồi lấp phẳng ao đi. Từ đó kinh thành rất yên ổn.