Đền Thõng

Có ý kiến cho rằng Thõng nghĩa là thung lũng. Đền ở trong Lõng nên có tên như thế. Hoặc chữ Thõng là do từ Thông đọc trẹo ra. Xưa vùng này là một vạt rừng thông.

Đền Thõng còn được gọi là đền Tây Thiên. Đền năm ở phương chính tây so với biển Đông, thờ Quốc Mẫu Lăng Thị Tiêu, thời vua Hùng.

Theo ngọc phả do Đông Các Đại học sỹ Nguyễn Bính (1525 1605) thời Hậu Lê biên soạn, niên hiệu Khải Định thứ hai sao lại, lạc khoản ghi rõ:

“Ngày mồng 8 tháng 6 năm Đinh Tỵ (1917) ở chùa Tây Thiên, vâng lệnh vua sao chép ngọc phả. Các hương lý, kỹ lão và dân xã ở huyện Tam Dương, tổng Quan Ngoại, xã Đông Lộ hiểu rõ vì sao có đền thiêng ghi dấu xưa nổi danh như thế? Nơi đây, núi Tam Đảo, ngọc phả từ xưa truyền lại có Quốc Mẫu Đại Vương".

Nữ thần núi đã huy động tráng đinh ở Đông Lộ Trang, Sơn Đình, Quan Nội, Quang Ngoại, Quyết Trung, xuống ngã ba Hạc, tử chiến với giặc Bắc xâm lược, giải nguy cho thành đô nước Văn Lang. Dẹp xong giặc, nữ thần từ chối chức tước, bổng lộc của triều đình, trở về với núi thiêng, tức là Tây Thiên ngày nay.

Thắng cảnh Tây Thiên là sự kết hợp hài hoà giữa thiên nhiên và con người. Sườn núi, rừng cây xanh biếc, suối reo róc rách, thác chảy rì rào, đường đi khuất khúc nhưng sẵn bậc bước lên, thuỷ điện nhỏ khiến chốn đại ngàn vẫn có nước sạch, ánh sáng, ti vi, tủ lạnh, quạt máy

Đền Thõng ở ngay khu đất bằng phẳng, đón Lõng ô tô du lịch vào tận bãi đỗ, thưởng ngoạn cảnh đẹp kỳ vĩ của thiên nhiên và tài năng con người. Đền Thõng là cửa ngõ đưa du khách tới thăm quần thể di tích danh thắng Tây Thiên, tìm hiểu văn hoá, nghiên cứu khoa học rừng nhiệt đới nhiều tầng và hệ động thực vật phong phú và nguồn dược liệu quý của núi rừng Tam Đảo.