Miếu An Sơn( Bà Phi Yến)

Bà Phi Yến (tên thật Nguyễn thị Răm) là vợ thứ của Nguyễn Ánh. Năm 1783, trong khi rút chạy khỏi quân Tây Sơn, Nguyễn Ánh đem vợ con và 100 gia đình chạy ra đảo Côn Sơn cùng dân sở tại lập ra 3 làng là An Hải, An Hội và Cửa Ống. Vì muốn đánh bại nghĩa quân Tây Sơn, Nguyễn Ánh tính chuyện cầu viện quân Pháp và định gửi hoàng tử Cải (tức Hoàng tử Hội An)  sang làm con tin. Bà Phi Yến đã phản đối quyết định này, bà gọi việc này là “cõng rắn cắn gà nhà” nên đã bị chúa Nguyễn  khép vào tội thông đồng với quân Tây Sơn và xử tội chết. Sau nhờ quan đô đốc quân Ngọc Lân can gián và lúc đó hoàng tử Cải còn quá nhỏ nên Nguyễn Ánh hạ lệnh tống giam bà vào trong một hang đá trên đảo Hòn Bà. Khi quân Tây Sơn tiến đánh đến đảo Hòn Bà, Nguyễn Ánh bỏ chạy quên luôn số phận bà Phi. Con của bà là hoàng tử Cải lúc đó mới 4 tuổi cứ khóc đòi mẹ. Nguyễn Ánh sai ném luôn xuống biển, xác hoàng tử Cải trôi về Cỏ Ống. Theo lời truyền kể thì bà Phi Yến ở trong hang được một con vượn và một con hổ cứu sống, bà trở về sống với dân làng Cỏ Ống và trông nom mộ hoàng tử Cải.

Vào đêm định mệnh rằm tháng Bảy năm Ất Hợi (1785), ban hương chức làng An Hải cử đại diện qua làng Cỏ Ống rước bà về dự lễ xá tội vong nhân. Buổi lễ kéo dài đến khuya, sau đó bà nghỉ đêm trong tại làng An Hải để ngày hôm sau về Cỏ Ống. Năm ấy bà mới 24 tuổi, dung nhan rất lộng lẫy. Trong làng có tên đồ tể tên là Biện Thi đem lòng tà dục, đã mò vào cấm phòng nắm lấy tay bà. Nghe tiếng bà tri hô, dân làng kéo đến đóng gông tên Biện Thi chờ ngày xử tội. Tủi phận mình, bà đã chặt đứt cánh tay bị xâm phạm rồi quyên sinh để giữ trọn danh tiết.

Tên Biện Thi được giải về làng Cỏ Ống xử tội chết. Dân làng An Hải lập đền thờ tạ tội với bà, hằng năm cúng tiến có đủ mặt giới chức và dân làng Cỏ Ống. Năm 1861 thực dân Pháp chiếm Côn Đảo lập nhà tù, thường dân bị di về đất liền. Ngôi đền cổ bị bỏ quên trở nên hoang tàn và xiêu vẹo. Năm 1958, những công chức sống trên đảo đã xin phép nhà cầm quyền, quyên góp tiền bạc, huy động sức tù xây lại ngôi đền trên vị trí toà miếu cổ. Bài vị thờ bà được đặt tại ngôi chính điện với đôi câu đối: “ Mẫu nghi xưng hậu ấm Côn bang. Thánh đắc phối thiên An Hải quốc”. Hai bên tả, hữu là nơi thờ hoàng tử Cải và quan đô đốc quân Ngọc Lân. Hàng cột trước cửa chùa được khắc nổi hai câu đối: “ Trung nghĩa gián quân thiên cổ chiếu. Tiết hạnh quyên sinh vạn đại truyền”.